Samen, gebroederlijk hakken op knallende hardcore, midden tussen de kale koppen waar je buiten de hekken van het feest met argwaan naar kijkt—en zij naar jou. Die ervaring staat Gürkan Küçüksentürk nog altijd helder voor de geest en symboliseert het verhaal dat hij vertelt in Landmijn, de nieuwste voorstelling van MATZER Theaterproducties, die op zijn initiatief tot stand kwam. “We waren daar samen, allemaal op zoek naar harmonie, gedreven door de dreunende muziek.“
Tijdens de repetities van SMART begonnen, zo’n twee tot drie jaar geleden, de gesprekken met Madeleine Matzer over het idee voor Landmijn. SMART, een voorstelling over de gevaren van telefoongebruik in de auto, was het tweede project waarin Gürkan speelde onder regie van Madeleine. Bij de voorstelling Casablanca uit 2019 kruisten hun paden zich voor het eerst. In die gesprekken, die uiteindelijk leidden tot Landmijn, kwamen ze tot de conclusie dat dit een thema was waarover iets verteld moest worden.
Bagage
“Het thema van Landmijn? Dat is best complex,” zegt Gürkan glimlachend. “Voor mij begon het met de vraag waarom sommige opmerkingen of vragen van anderen verkeerd bij me vielen. Of beter gezegd: waarom ík me buitengesloten of anders behandeld voelde. Lag dat aan de intentie van de ander, of aan mijn eigen interpretatie?
Ik heb – zoals iedereen – een bepaalde bagage die mijn kijk op de wereld beïnvloedt. Vanuit die ervaringen geef ik betekenis aan wat anderen zeggen. Soms vragen mensen uit oprechte interesse waar ik vandaan kom, maar ik vat dat op als: diegene ziet mij als anders.
Ik begon me af te vragen waarom ik mezelf dan in de rol van slachtoffer plaatste en de ander als degene die iets verkeerd deed. Want ook zonder kwade bedoelingen kunnen woorden als pijnlijk worden ervaren. Onbedoelde uitsluiting gebeurt nu eenmaal. De vraag is: hoe gaan we daarmee om?”
Verschillende perspectieven
“Madeleine zag ook de noodzaak om hierover iets te zeggen in een maatschappij waarin het vaak draait om ‘wij-zij-denken’. Alleen was het nog niet duidelijk hoe. Schrijver Peter De Graef, die eerder de tekst voor SMART schreef, vond dit een boeiend thema om zijn filosofische blik op los te laten. Zo zijn Madeleine, Peter en ik samen begonnen met het vormgeven van het stuk.
Met mijn verzoek bracht ik Peter wel in een lastige positie: ik vroeg hem te schrijven over een onderwerp waar hij, als witte man van in de zestig, misschien niet direct ervaring mee had. Dat gaf hij zelf ook aan. Maar juist daarom vond ik het interessant om zijn perspectief op papier te krijgen—om te zien hoe hij ertegenaan keek.
Ik was namelijk bang dat als ik het zelf zou schrijven, ik te veel in een slachtofferrol zou belanden, te veel vanuit emotie zou schrijven—en dat wilde ik vermijden. Uiteindelijk heeft Madeleine ook een deel geschreven. Zij bracht het persoonlijke element in, terwijl Peter zich richtte op het filosofische. En die combinatie werkt nu heel goed.”
Plekje in de wereld
“Het stuk draait in de kern om identiteit en het vinden van je plek in de wereld. Uiteindelijk is dat iets waar iedereen mee bezig is. Het maakt niet uit waar je woont of leeft, zelfs niet als je in een beschermde omgeving bent, omringd door mensen die precies hetzelfde denken als jij. Ook daar blijf je constant bezig met het vormen van je eigen ik, je eigen identiteit, en hoe je je verhoudt tot anderen. Die zoektocht is, denk ik, universeel.
‘Ben ik een Turk of ben ik een Nederlander?’ Die vraag kreeg ik vaak tijdens interviews. Ben je een Nederlander? Of ben je een Turk? En eerlijk gezegd is dat misschien wel de meest idiote vraag die er is—alsof ik een keuze moest maken.
Toch begrijp ik waar die vraag vandaan komt. In de kern is het een kwestie van nieuwsgierigheid. Mensen willen weten hoe iemand zich voelt, waar iemand zich thuis voelt. En misschien zit er zelfs een onderliggende vraag achter: Ben je met ons of tegen ons? Hoor je erbij of niet? Dat soort groepsdynamiek ontstaat nu eenmaal snel.
Maar ongeacht of het uit interesse kwam of niet, ik ervoer het als een denigrerende vraag. Achteraf besef ik dat die interpretatie meer zei over mijn eigen gemoedstoestand dan over de intentie van de ander.
Mensen willen nu eenmaal weten waar je staat in de samenleving. Daar heb ik inmiddels vrede mee—ik bepaal zelf wie ik ben. Ik ben gewoon Gürkan, en ja, ik heb een gespleten persoonlijkheid: ik ben zowel Turk als Nederlander. In Turkije zien ze me als de Nederlander, en in Nederland als de Turk.”
Lachend voegt hij daaraan toe: “Misschien moet ik dan maar ergens in Oostenrijk gaan wonen.”
Geen daders, geen slachtoffers
“Het is absoluut niet de bedoeling om in deze voorstelling met een vinger te wijzen of daders en slachtoffers aan te wijzen,” benadrukt Gürkan. “We stellen oprechte vragen aan het publiek, maar delen ook eerlijk ons eigen persoonlijke verhaal. Het zou immers hypocriet zijn om van het publiek eerlijkheid te vragen, terwijl wij als makers ons verschuilen achter een verzonnen verhaal.
Ik heb zelf moeten incasseren, maar ik heb ook uitgedeeld. Ik heb anderen gepest en zelfs gediscrimineerd. Dáár zit de kern van het verhaal dat we willen vertellen: iedereen is vatbaar voor groepsdynamiek, en iedereen heeft—bewust of onbewust—wel eens iemand gekwetst. We worstelen allemaal met onze identiteit en met hoe die zich verhoudt tot de ander.”
Thunderdome: verbonden door muziek
“Dat verhaal met die kale koppen?
Er was een tijd dat we weleens in aanraking kwamen met neonazi-achtige types. Op straat was ik anders, en dat betekende soms dat het uitliep op knokken. Maar het gekke was: diezelfde gasten gingen naar dezelfde Thunderdome-feestjes als ik.
Op die feestjes was er niets anders dan verbroedering. We waren daar samen, allemaal op zoek naar harmonie, gedreven door knallende muziek. Dan kwamen ze naar me toe, omhelsden me en zeiden: ‘Broeder, wat tof dat je hier bent!’
En buiten de hekken? Daar lag het gevaar. Niet eens per se van hen, maar van de stemmen die steeds weer werden herhaald: ‘De Turken, de buitenlanders—dat is niet goed.’ Maar binnen de hekken, op zo’n feest, viel dat allemaal weg. Daar was alleen de muziek, het gezamenlijke ritme waar we op leefden. Waar we allemaal in opgingen.”
Beter begrijpen
“Ik hoop dat mensen na het zien van deze voorstelling, in welke setting dan ook—op het werk, binnen de familie of onder vrienden—iets meenemen dat hen helpt om onderwerpen die normaal ongemakkelijk of beladen zijn, wél bespreekbaar te maken.
Dat je je ervan bewust bent dat iedereen zijn eigen bagage draagt, en dat je met dat besef oprecht aan elkaar kunt vragen: ‘Hé, hoe zie jij dat?’ en ‘Waarom?’ Zodat we elkaar echt proberen te begrijpen.
Want als we elkaar beter kennen en begrijpen, komen we dichter bij elkaar.”
Landmijn is ook te boeken voor organisaties. Kijk voor meer informatie hierover op Landmijn voor organisaties!