WAAR HERINNERING EN TIJD ELKAAR RAKEN
Met Jam Karet – De tijd is van rubber, maakt Melissa Knollenburg haar regiedebuut bij MATZER Theaterproducties. De voorstelling onderzoekt hoe herinnering, tijd en verlies met elkaar verweven zijn, en wat er gebeurt als oude pijn opnieuw naar boven komt. In dit interview vertelt Melissa over de inspiratie achter Jam Karet, de samenwerking met haar team en de kracht van verhalen die herkenning en troost bieden.
“Het idee voor Jam Karet ontstond vier jaar geleden. Ik wist dat ik iets wilde maken over mentale gezondheid bij vrouwen die tussen culturen in zijn opgegroeid. Het blijft een onderwerp waar weinig over gesproken wordt. Soms komt het kort voorbij in het nieuws, maar dan vooral als het gaat over tekorten in de zorg.
Verhalen over onze binnenwereld lenen zich juist uitstekend voor toneel. Ik maak voorstellingen om herkenning en troost te bieden, en om woorden te vinden voor complexe emoties. Soms gebeurt er zoveel tegelijk dat gevoelens een grote wirwar worden. Als schrijver zie ik het als mijn taak om die uit elkaar te trekken.
We leven in een tijd waarin veel mensen grote angsten voelen en verlies ervaren. Jam Karet gaat over een vrouw die geconfronteerd wordt met een groot verlies van lang geleden. Met flinke vertraging komt die pijn naar boven. Alleen door daar ruimte aan te geven, kan ze zich ook de mooie dingen weer herinneren. Ik wilde laten zien hoe moeilijk het is verdrongen momenten opnieuw onder ogen te komen. Zoveel mensen maken dat mee. En als we zulke grote emoties ervaren, denken we altijd: ik ben alleen.
Dat vind ik misschien wel het verdrietigste aan de mensheid. Met deze voorstelling wil ik zeggen: “Kijk naar binnen, bij jezelf en bij de ander. Je bent niet alleen.”
DE TIJD IS VAN RUBBER
“Jam Karet betekent in het Indonesisch “de tijd is van rubber”. Die term leerde me lang geleden al om in het moment te leven. Mijn Javaans-Nederlandse familie en vrienden leerden mij dat we niet voor agenda’s en afspraken zouden moeten leven, maar tijd moeten zien als een middel om ons leven vorm te geven. Toen ik vorig jaar twee maanden in Indonesië was, hoorde ik de uitdrukking weer vaak. Daarbij dacht ik elke dag aan mijn oma. Zij zei altijd: “Er zijn twee dingen in het leven waar wij niet achteraan rennen: het OV en mannen.” Ze was een wijze vrouw.
Daarnaast wordt Jam Karet ook gebruikt bij grote momenten in het leven waarin de tijd uitgerekt lijkt: wanneer iemand die je liefhebt ziek wordt, wanneer er iemand overlijdt, wanneer er iemand geboren wordt… Momenten die gaan over leven en dood – de tijd staat op die momenten even buiten spel. Tien minuten kunnen uren duren, of dagen lijken ineens veel korter.
Toen mijn neefje geboren moest worden, had ik elke dag contact met mijn zus. Die week duurde maanden. Uiteindelijk werd hij geboren op mijn verjaardag. Hij is de belangrijkste persoon in mijn leven en ik denk aan hem bij alles wat ik maak. Hij is de volgende generatie. Ik vind het mijn verplichting om oude familiepijnen voor hem te ontrafelen en taal te geven aan onmogelijke emoties – zoals ik zelf gewild had dat iemand de verzwegen verhalen had ontrafeld. We moeten weten waar we vandaan komen om te weten waar we naartoe kunnen. Dat geloof ik echt. Niet alleen op individueel niveau, maar ook als samenleving.”
JE EIGEN WERK REGISSEREN
“Dit is de eerste keer dat ik mijn eigen tekst regisseer, maar voordat ik schrijver werd, was ik danseres. Veel mensen weten dat niet. In die tijd heb ik ook veel eigen voorstellingen gechoreografeerd, solo’s gemaakt en tot 2017 zelf vaak op de planken gestaan. De repetitieruimte voelt als een vorm van thuiskomen.
Toen ik in 2021 afstudeerde als schrijver, had ik mijn regiewensen een beetje losgelaten. Dat duurde niet lang. Twee jaar geleden raakte ik na een repetitie in gesprek met Marjolijn Brouwer, de scenograaf van Jam Karet. Zij zei plotseling: “Jij moet gaan regisseren.” Dat kwam voor mij totaal uit de lucht vallen. Ik vond het wel lekker rustig, het bestaan als schrijver, maar ik wist dat er een droom was begonnen te groeien.
Vlak daarna vroeg Martine Manten me of ik regie-ambities had. Soms weet iemand die dicht bij je staat al waar je naartoe groeit. Dat is zo mooi geweest aan dit team: het vertrouwen dat ik in mijn mensen heb, is groot.
Ik wilde graag als vaste regisseur werken bij MATZER, omdat dit gezelschap verhalen vertelt van mensen die vaak geen podium krijgen. Ik maak theater over verhalen die door veel mensen gevoeld worden, maar vaak geen taal krijgen. Het was een warm bad hier in Den Bosch, en met dit ongelofelijk getalenteerde team kon ik mijn eerste stappen als regisseur met vertrouwen zetten.”
OVER SAMENWERKING EN HERKENNING
“Samen met Kyra Bououargane, Romee van de Meent en de rest van het artistieke team hebben we veel gesproken over hoe we de wereld de laatste jaren ervaren. Jam Karet is een voorstelling over weggedrukte herinneringen onder ogen komen, maar ook over je laten ontroeren, je kwetsbaar opstellen en hoe je door dat alles heen je eigen ruimte bouwt.
Het personage dat Kyra speelt is een moedige vrouw – ze is dat zelf alleen een beetje vergeten. Kyra en Romee verbinden zich moeiteloos met het verhaal, omdat zij ook tussen culturen zijn opgegroeid. Die herkenning in de repetitieruimte was ontzettend waardevol: er was veel vrijheid en wederzijdse inspiratie, op een manier die we alle drie niet vaak hadden meegemaakt. Dat zie je terug in de bijzondere connectie tussen Romee en Kyra op het toneel: ze zijn echt verbonden, ook al vertellen ze het verhaal elk vanuit hun eigen discipline.”
WAT MAG HET PUBLIEK MEENEMEN?
“Ik hoop dat het publiek inziet dat iedereen – uit welke cultuur dan ook – verhalen en ervaringen in zich draagt die het waard zijn om gezien te worden. En dat wie geraakt wordt door de voorstelling, het zichzelf gunt om eigen emoties wat meer taal te geven. Die taal hoef je niet zelf te bedenken – dat kan via gedichten, toneelstukken, muziek…
Het is een moeilijk proces, maar ik geloof dat de wereld een gezondere plek wordt als we ons verdriet en onze angsten wat vaker durven aankijken en benoemen. We zijn toch allemaal bange mensen? Als we dat erkennen, kunnen we er ook wat vaker samen om lachen.”
Melissa Knollenburg
Regisseur & schrijver
